1. Tarissing

Wy komme fan ‘e moarn by elkoar
yn de wittenskip dat it libben faak
noch brutsen en ferdield is,
mar tagelyk giet ús hoop út
nei in hiel libben,
folslein yn it leauwe en de leafde.

Wy fiere hjoed dat hiele libben al
en sprekke út
dat ús help is yn de namme fan de Hear,
dy’t himel en ierde skepen hat,
dy’t trou is oan syn skepping
en dy’t stiet foar it wurk
dat Hy op Him nommen hat.
Amen

2. Sjonge
Psalm 113 is hjoed ien fan de lêzings,
dêrom sjonge wy dizze psalm as iepeningsliet.
Psalm 113: 1 en 2

3. Foar de bern/Ynlieding op ‘e tsjinst

Om sjen te litten: in boltsje en mes.
Bôle as teken fan te iten ha
as tsjinstelling fan honger

In mes as teken om te dielen

It ferhaal fan Kullervo út de Kalevala,
it Finske myteboek

4. Sjonge
Psalm 113: 3

5. Gebed

Hear, tankewol foar it libben,
foar de measten fan ús al fierhinne.
Tankewol foar al it goede
dat it libben ús brocht hat:
it gelok fan in partner, fan bern en bernsbern,
de hichtepunten yn wurk, frije tiid en feesten.
Hear, dêr foaroer steane de djipten,
dêr’t wy ek trochhinne gien binne:
soargen om bern en bernsbern,
sykte, it ferlies troch it âlder wurden,
it ferlies fan de partner,
miskien sels wol fan in bern of in bernsbern.
Wy binne der ús bewust fan
dat ús libben breklik is, útinoar falle kin,
dat wy de kontrôle ferlieze.
Mar wy leauwe tsjin al it breklike yn
dat Jo it paad sljochte ha
nei in folslein libben,
sa’t Jo it folk Israel ûnder lieding fan Mozes
laat ha troch it wetter fan de see en de rivier
nei it lân fan belofte.
Meie wy dat perspektyf foar eagen hâlde
foar ús eigen libbensrivier.
Amen

6. Sjonge
Liet fan de libbensrivier: 1
Wize: Liet 469 út it Lieteboek foar de tsjerken

It libben is as in rivier
dy’t streamt nei skiere fierten,
it brûst earst licht, de ein wurdt swier,
gjinien kin ’t streamen litte.

7. Lêze

Kalevala – Lemminkäinen

Lemminkäinen út it Finske lân fan de helden wie nearne benaud foar. Hy reizge allinnich nei it noarden, dêr’t er fereale waard op ‘e dochter fan Louhi, de frou dy’t oer it Noarderlân hearske. Graach woed er mei it famke trouwe, mar fan har mem moast er earst in tal opdrachten útfiere. By ien fan dy opdrachten kaam er om it libben, sa grouwélich dat de dielen fan syn lichem yn de deadsrivier dreauwen.
Syn mem wie djip en djip rekke troch Lemminkäinens dea, mar net ferslein. Se fiske de dielen fan har soan út ‘e rivier op. Mei de huning fan in bij, dy’t waard ta in wûndersalve, slagge it har om Lemminkäinen wer yn it lân fan de libbene helden werom te bringen.
Doe’t har soan sei dat er wer nei it Noarderlân woe, nei syn famke, antwurde syn mem: ‘Gean mei my mei, myn soan, nei dyn heitelân. Do moatst dy lokkich priizgje en God tankje dat hy dy wer ta libben roppen hat. God hat derfoar soarge datst fan de dea rêden bist.’
Doe lei Lemminkäinen de earm om syn mem har skouders en rûn mei har op nei it heitelân.

8. Sjonge
Liet fan de libbensrivier: 2, 3 en 4

Elk libben is in smelle stream
mei tûzen grouwe stiennen
dy’t brekke ’t wetter en de dream
ferdampt yn gleone sinne.

In stien ferleit de beek wol wat,
mar wa kin ’t streamen litte?
It is no ienkear ’t minsklik lot
te libjen nei de fierte.

Dy fierte is earst de rivier,
dêr’t beken hinne rinne,
sa makket elk de mienskip wier,
gjinien kin it allinne.

9. Ferkundiging 1

“Ik fiel my brutsen,” hearst immen wolris sizzen.
Dat kin dan slaan op it lichem nei in grutte ynspanning of as gefolch fan in sykte of operaasje. Mar ek op ‘e geast fan de minske, bygelyks troch it ferlies fan in neiste, dyn man, frou of miskien noch wol slimmer ien fan dyn bern. In minske kin ek brutsen wêze troch alles wat er yn syn libben meimakke hat. Wat hawwe jim yn it lange libben al net belibbe oan freugde, mar ek oan fertriet. It kin ek noch dat de minsklike geast brutsen is troch in psychyske sykte, sa as schizofreny. Dat wurd seit it al: in splitsing yn de persoanlikheid.

Dit is mar in breklik begjin fan de preek, hear ik jim tinken. Kin it net wat positiver? Want it brekken liedt ta brokken, dielen. En wa’t brekt, bliuwt mei de brokken sitten. Is it net better om it spul hiel te litten? Dan hoecht der ek net lime te wurden. Mar sa ferrint it libben no ienkear net.

Nim no Lemminkäinen, ien fan de helden fan de Kalevala. Hy wie smoarfereale op in jongfrommis út it lân fan it Noarden. En wa’t fereale is, fielt him hiel goed, yn topkondysje. Lemminkäinen wie dus in hiele man, doe’t er noch libbe. Mar om mei syn faam te trouwen moast er fan har mem earst in pear opdrachten útfiere. Ien fan dy opdrachten wie de hillige swan te sjitten, dy’t op de deadsrivier Tuonela swom. Lemminkäinen gie op it geheim fan de dea ôf en woe dit geheim ûntdekke troch de swan te sjitten. Mar wa’t nei dit ûnberikbere mystearje rikt, komt de dea sels tsjin. In hoeder kaam op Lemminkäinen ta, lei in pylk op syn bôge, skeat him dea, snie syn lichem yn stikken en goaide dy yn de deadsrivier.
‘In grouwélige moard,’ roppe wy, ‘en wa bliuwt mei de brokken sitten?’
De mem fan Lemminkäinen, want gûlend stiet sy op ‘e kant fan de deadsrivier. Har libben liket brutsen. In mem dy’t har bern ferliest, slimmer kin it net. Is dit de ein? Gûlend by de rivier stean bliuwe? Nee, de mem fan Lemminkäinen komt yn aksje. It liket wol oft sy ek nei it ûnberikbere rikt troch de lichemsdielen fan Lemminkäinen út ‘e deadsrivier op te fiskjen en dy wer ta in libben gehiel te meitsjen. Mar der is ien ferskil mei wat har soan die. Lemminkäinen socht it mystearje yn de dea, de stjerrende swan dy’t troch syn pylk rekke wurde moast. Mar syn mem siket it geheim yn it libben troch har soan wer ta libben te bringen.
Ast it ferhaal fan Lemminkäinen oan bern fertelle soest, dan krigest miskien de fraach: ‘Hat de mem dat echt sa dien?’ It is net echt bard, mar it ferhaal is wol wier, der sit wierheid yn. Nammentlik wa’t in hiel libben ferdielt, komt út by de dea, mar wa’t fan de dielen in gehiel makket, komt út by it libben.

Wat my it meast treft yn it ferhaal fan Lemminkäinen is de lofprizing fan de mem: ‘Do moatst dy lokkich priizgje en God tankje dat hy dy wer ta libben roppen hat. God hat derfoar soarge datst fan de dea rêden bist.’

En dan binne wy by Psalm 113, ien fan de halleluja-psalmen of sa’t de joaden sizze: de earste fan de sân Hallel-psalmen (113 oant en mei 119). Dy besjonge it slavelibben yn Egypte en de rêding troch de hân fan Jahweh. De farao briek it folk yn dielen: de manlju moasten sa bodzje dat se jûns brutsen thúskamen en de joadske jonkjes waarden yn de Nyl smiten. Wurde memmen dan net brutsen? Dat wie it mystearje fan de dea, dêr’t de farao sels yn weisakke, syn eigen ûndergong yn de Reade See. Mar Jahweh rêde it folk fan de slavernij, skonk in nij en hiel libben yn it lân fan belofte.

Halleluja! Mei de klam op ja, de earste letters fan Jahweh, Gods namme. In joadske ferhaal fertelt dat troch de brutsen wrâld dêr’t wy yn libje, ek in brek yn Gods namme is ûntstien. Dus Jah en weh. It earste diel (Jah) is yn de himel. It twadde diel (weh) is ûnder de minsken, sa’t God yn de wolk oerdei of yn de fjoerkolom nachts it folk de wei nei it beloofde lân wiisde. En sa’t God yn Jezus Kristus, de Minskesoan, twatûzen jier lyn rêdend ûnder de minsken wie. Halleluja, priizgje de Ivi… nee, net Ivige, want de namme fan God is noch altyd brutsen. En oan de ein fan de tiid? Dat komt noch, yn it twadde diel, sadat in gehiel ûntstiet.

10. Sjonge
Liet fan de libbensrivier: 5

De brede stream rint nei de see,
de ivichheid op ierde,
de beken fine ’t rûzjend stee,
de ienheid sil net skiede.

11. Lêze
Ruth 1, 19 – 22
Deuteronomium 24, 17 – 22

12. Sjonge
Liet fan Noömy en Ruth: 1, 2 en 3
Wize: liet 489 út it Lieteboek foar de tsjerken

In minske as Noömy
dy’t leaflik yn it libben stie
en mem fan flinke soannen wie,
sy folge Elimêlek,
om’t Moab bôle hie.

Behalve eigen bôle
briek Moab ek it memmehert,
de dea hat mei har neisten ret:
de man en beide soannen
belibben ’t Breahûs net.

Noömy gie as Mara
mei Ruth werom nei Betlehem,
de brutsen frou wie net mear mem,
sy klage oer har libben
en joech de skuld oan Him.

13. Ferkundiging 2

Al wer in mem dy’t troch de dea brutsen is, net ien kear, mar trije. Dat kaam Noömi oer yn Moab, dêr’t se mei har man en beide soannen hinne flechte wie om oan de hongersneed yn Betlehem te ûntkommen. De hiele húshâlding gong oer de Jordaan. Fan Moab nei it beloofde lân is de Jordaan de libbensrivier, mar fan it beloofde lân nei Moab de deadsrivier (lykas de Tuonela yn Finlân).
De trijefâldige dea, dy fan Noömi’s man en har beide soannen, sloech ta yn Moab. Moab wie it lân fan de sjenner Bileam dy’t fan kening Balak it folk Israel, dat op ‘en paad wie nei it beloofde lân, ferflokke moast. Moab, it lân fan de foarnommen flok foar Israel, dat moast wol útrinne op ‘e dea. Mar harkje no ris nei Bileam, hy sprekt gjin flok út, mar in seine, want it folk Israel is ommers op wei nei it lân fan belofte. Mei gauwens komt it oan by de Jordaan, fan dy kant ôf de libbensrivier.
Mar Noömi, dy’t mei har skoandochter Ruth ek weromgiet, kin de Jordaan net mear sjen as libbensrivier. Gjin wûnder ast dyn man en beide soannen ferlern hast! Dan komst brutsen oan yn Betlehem, it Breahûs dêr’t no de fjilden wer wyt binne om te rispjen. Brutsen ja, want harkje mar nei wat se seit: ‘Fol bin ik fuortgien en leech hat de Heare my weromstjoerd.’
As teken fan har leech en brutsen libben, soe se ek har namme brekke moatte: No en omi. Wat leaflik wie (want dat betsjut Noömi), dêr soe eins leaf fan oerbliuwe moatte, want in brutsen minske kin noch wol leaf wêze. Mar nee, Noömi docht it oars as God, se feroaret har namme hielendal: ‘Neam my tenei Mara, bitter, want de Almachtige hat my kwea oandien.’
Sjocht Mara Jahweh as de hoeder dy’t Lemminkäinen by de deadsrivier Tuonela deasketten hat? It liket der in protte op. Eins klaget se: ‘God sels hat myn libben brutsen, Hy is in God fan it brekken yn dielen, in God fan de deadsrivier.’
Mar Ruth, har Moäbityske skoandochter dy’t meikommen is út har heitelân, is der ek noch. Hat sy by it oerstekken fan de Jordaan wat fernommen fan in libbensrivier? Yn alle gefallen jout se har net del by de deadssituaasje dêr’t har skoanmem yn ferkeart. Se liket op de mem fan Lemminkäinen, dy’t ek net mei lege hannen stean bleau oan de kant fan de Tuonela. Se fiske de dielen fan har soan op.
En Ruth freget: ‘Sil ik it lân mar netris yngean om te iersykjen?’
Ieren binne de dielen dy’t de wurksters op it fjild ta in gehiel bine, in skeaf. Ruth stelt oan Mara foar om dy dielen op te fandeljen. Wa wit ûntstiet der op ‘en doer in gehiel, in libben dat de muoite wurdich is.

Jawis, sa moat it. De wet fan Mozes yn it boek Deuteronomium wol ha dat de lânbesitters achtslaan sille op it rjocht fan de frjemdling, de widdo en de wees. Want jim foarfaars ha frjemdlingen, sels slaven, west yn Egypte. Dus jim witte wat lijen is. As jim rispje, oft it no om nôt, oliven of druven giet, ferjit in diel en lit dat oer foar de frjemdling, de widdo en de wees. Want ast fan dyn oerfloed dielst mei de earmen, sil Jahweh dy segenje, dy ta in hiel minske meitsje.

Yn it ferline kaam oan de ein fan de preek de tapassing. Yn de sin fan: ‘Gelijk Boäz van zijn rijke oogst een deel op het land achterliet voor Ruth, de Moabitische, zo moeten wij, gemeente, onze gaven voor de nooddruftigen met een liefdevol hart schenken. Het is zaliger te geven dan te ontvangen. Gedenkt daarom de diaconie.’
Ferwachtsje fan my fan ‘e moarn net sa’n soarte fan tapassing. Want elkenien wit dat der hjoed de dei genôch mooglikheden binne om te dielen, tichtby en fierôf. Want wa’t fan him- of harsels dielt, helpt mei om it libben fan oaren hiel te meitsjen.

Want sjoch no ris wat der mei Ruth bart. Om’t Boäz mei sin wat fan de rispinge op it lân lizze liet, komt sy mei 36 mingel (liter) koarnkerrels wer thús by Mara… No… ömi. De namme fan de skoanmem ferliest de bittere smaak, kriget wer wat leafs…, noch wol brutsen, mar dochs.
En sjoch no ris wat fierder bart. Ruth trout mei Boaz, rekket swier en der wurdt in jonkje berne, Obed. En beppe nimt him yn de earms en gûlt fan blidens. It brutsen No… ömi wurdt wer hiel: Noömi, de leaflike.
Mar wy binne der noch net, want Obed wurdt letter pake, de pake fan kening David. En út it skaai fan David wurdt Jezus berne, de Hielmakker, yn it foarste plak fan dy’t brutsen binne, mar úteinlik fan de hiele wrâld.
Binne wy der no? Noch net, want 2000 jier nei Kristus libje wy noch altyd yn in brutsen wrâld: … Mar der komt in tiid dat de Tuonela, de Jordaan, de Geau en de Wimerts feroarje yn paradyslike streamen en alle minsken, lykas de mem fan Lemminkäinen, Ruth en Boäz, hielmakkers wurde, as neifolgers fan Jezus Kristus. Dan sille ek de beide dielen fan Gods namme wer ien wurde: Jahweh. Halleluja? Nee, hallelujahweh.
Amen

14. Oargelspul

15. Sjonge
Liet fan Noömy en Ruth: 4, 5, 6 en 7

Jah-weh, syn namme brutsen,
seach nei de earme widdo om
troch Ruth har tsjinjend sizzen: ‘Kom,
lit my de ieren sykje,
dan wurdt it libben rom.’

Op ’t fjild fan lânhear Boäz
die Ruth oprjocht har leafdedie,
de ieren struiden doe it sie
foar ’t libben yn de mande
dat sin en takomst hie.

Noömy waard gau beppe
fan Obed, leaflik it tafriel,
har brutsen libben wie wer hiel,
de wei gie troch nei Jezus,
dy’t dielde fan syn miel.

Noch altyd brekke libbens,
mar is de minsketiid oanein,
dan wurdt ien namme sjongend sein:
Jahweh hat op ‘e ierde
syn hiele folheid lein.

16. Us Heit

Us Heit yn ‘e himel,
lit jo namme hillige wurde,
lit jo keninkryk komme,
lit jo wil dien wurde
op ierde likegoed as yn de himel.
Jou ús hjoed ús deistich brea
en ferjou ús ús skulden,
sa’t ek wy ús skuldners ferjûn hawwe;
en lit ús net yn fersiking komme,
mar ferlos ús fan ‘e kweade.
Want fan jo is it keninkryk
en de krêft
en de hearlikheid
oant yn ivichheid.
Amen

17. Sjonge
Ut fjoer en izer, soer en sâlt: 1, 2 en 3

Ut fjoer en izer, soer en sâlt,
sa fier as ljocht, sa ieuwenâld,
út alles komt in mins te wrâld
en wurdt wer hieltyd berne.
As izer yn flam en fjoer,
as sâlt en bitterswiet en soer,
as minske foar minske oer
sa wurde minsken berne.

As wetter dat in boarne wurdt,
de oar ta stille wink of wurd,
as nimmen wit hoe lyts en grut
sa wurde minsken berne,
as jûntiid en moarntiidsrea,
as hjir en dêr, as hjoed en ea,
as lea nêst in oare lea,
as hantaast nei ’t ferlerne.

As ljocht sa fier en âld en wiis,
út ierdeswart en himelgriis,
út wetter, toarst en fjoer en iis,
troch toarnen en troch hagen
gean minsken, fan tiid net wis,
troch libben fjoer dat binend is,
by leed, wille en gemis
mei minsken troch de dagen.

18. Seine

Wy reizgje fan it geastlike Breahûs
nei ús eigen Breahûs
yn it witten dat brea der is om te dielen
en yn it leauwen
dat in brutsen libben troch it dielen
wer hiel wurdt.
Mei ús giet de leafde fan Jahweh,
de krêft fan Jezus, de Hielmakker
en de ynspiraasje fan de Hillige Geast.

19. Sjonge
Liet 456: 3

1. Tarissing

Wy komme fan ‘e moarn by elkoar
om te fieren dat it libben trochgiet,
fan âlders op bern,
bern fan lok en seine
en bern dy’t gjin libben ha.

Wy fiere ús eigen libben,
om’t wy berne binne,
bern west ha
en skiednis meitsje.

Us fieren siket ferbining
mei wat boppe ússels útgiet.
Dêrom sprekke wy út
dat ús help is yn de namme fan de Hear
dy’t himel en ierde skepen hat,
dy’t trou is oan syn skepping
en dy’t stiet foar it wurk
dat Er op Him nommen hat.
Amen

2. Sjonge
Liet 21: 1 en 2

3. Ynlieding

Wy fiere hjoed de F-tsjinst:
– Fryske tsjinst.
– Wy geane nei Finlân, it lân fan de ûneinige lânskippen dy’t sprekke fan religy, fan myten.
– Der komme ferhalen oan de oarder, û.o. in ferhaal út ‘e Kalevala; Elias Lönnrot hat de Finske myten yn dat boek sammele en Gallen Kallela hat der prachtige skilderijen fan makke.
It magyske wûnderding yn de Kalevala is de sampo, in soarte fan mole dy’t lok en seine brocht.

– Frouwen spylje yn de ferhalen yn dizze tsjinst in grutte rol: de frou fan de smid Ilmarinen, Hanna (de mem fan Samuël) en de frou fan Pinechas (ien fan de prystersoannen yn Silo).
– It giet oer ferjaan yn ferskillende betsjuttings: it kwea ferjaan; ferjaan yn de sin fan fergiftigje; de dei is ferjûn (bedoarn).
– It giet oer de leafde, mar dy f stiet middenyn it wurd, miskien wol symboalysk, om’t de leafde ek middenyn it libben heart te stean.
– De f fan frjemdlingen, minskebern dy’t gjin libben ha, mar dy’t by God net ferlern geane.
Dêrfan sille wy no sjonge.

4. Sjonge
Liet 21: 6

5. Gebed

Heit yn de himel, God fan leafde,
tankewol dat wy leauwe meie
dat ús libben sin hat,
dat wy allegearre in skiednis hawwe
om wiisheid út op te dwaan,
hoe’t dy skiednis der dan ek útsjen mei.
Guon skiednissen sprekke fan lok en seine,
tankewol dêrfoar;
oare skiednissen binne tekene troch lijen en fertriet,
wol mei jo leafde in stipe wêze;
mar yn de measte skiednissen
wikselje lok en lijen inoar ôf.
Harkje nei ús tankliet en smeekgebed.

Wy bidde Jo dat yn de ferhalen opljochtsje mei
hoe’t it minskebestean nettsjinsteande stroffeljen
in oereinkommen is en trochgean,
fan âlden op bern, fan bern-wêzen nei âld-wurden,
fan geslacht op geslacht,
dat wy net ferfalle yn ‘yn ús tiid wie it bettter’,
mar wiisheid yn it libben opdogge.
Amen

6. Lêze

Kalevala – Kullervo

Untamo brocht syn broer Kalervo en al syn mannen om. Allinnich syn frou, dy’t swier wie, liet er as syn slavinne yn libben. Net lang dêrnei waard in jonkje berne, dat sy Kullervo neamde. Syn omke Untamo hie it net op him stean en grommele: “Yn dy jonge is in nije Kalervo opstien, hy sil ús oars net as lijen bringe. Ik sil him oan de smid Ilmarinen ferkeapje.”
En sa waard Kullervo, doe’t er in foech jonge wie, de slaaf fan de smid.

“Wat moat ik dwaan?” frege Kullervo de oare deis oan de frou fan Ilmarinen.
Sy tocht efkes nei en sei doe: “Do silst ús kij hoedzje.”
Om’t sy neat mei de jonge op hie en spottend op him delseach, bakte sy in bôle mei in grouwe stien deryn. Doe sei se tsjin Kullervo: “Do silst net earder fan de bôle ite as de kij weidzje kinne.”
Nei’t Kullervo de kij nei in gaadlike greide brocht hie, helle er de bôle út ‘e rêchsek en beseach dy fan alle kanten as fertroude er it net. Hy helle syn mes foar it ljocht, dat syn mem him jûn hie as oantinken oan syn heit, en stiek it yn de bôle om der in stik ôf te snijen. Nei in skrassend lûd briek it limmet.
Kullervo spatten de triennen yn de eagen en wylst syn grime heech oplôge, rôle er de linkerhân op ta in fûst en raasde: “Do narjend wiif, ik sil ús heit wreke!”

7. Sjonge
Liet fan de bernestim: 1 en 2
Wize: Liet 334 út it Lieteboek foar de tsjerken

Freugde is it as in bern
daliks lûd jout nei de berte,
dy primeur giet net ferlern,
klinkt noch troch yn alle herten.
Yn de leafde fan de âlden
sil de stim it suver hâlde.

Yn de leafdessymfony
groeit it bern nei syn bestimming,
sjongt de libbensmelody
troch te jaan en yn it nimmen.
Op ‘e grins, folgroeid yn jierren,
klinkt syn kleare stim fan fierren.

8. Ferkundiging 1

Fan de Dútske filosoof Peter Sloterdijk is koartlyn in boek útkommen mei de titel ‘Zorn und Zeit’, oersetten yn it Nederlânsk ‘Woede en tijd’, op syn Frysk ‘Grime en tiid’.  Dêryn seit er dat de skiednis fan it minskdom net bepaald wurdt troch erotyk, mar troch it langstme nei wraak, troch eargefoel, it jin jilde litten, op syn geunstichst troch gerjochtichheid en weardichheid. Tink mar oan de ûntelbere rúzjes, faak om dingen fan neat en oan alle oarloggen dy’t troch de ieuwen hinne fierd binne. Wy soene Sloterdijk syn teory noch oanfolje kinne mei de stelling dat de skiednis fan it minskdom ek net bepaald wurdt troch de leafde, de leafde yn de sin fan ‘ha God leaf boppe alles en dyn neiste as dysels’.

In moai foarbyld fan ‘Grime en tiid’ is it ferhaal fan Kullervo, dat ien drama is. Nei’t syn omke Untamo syn âlderlik hûs ferneatige hat, wurdt er yn dy syn húshâlding grutbrocht, mar sûnder leafde.

Wy hoege mar om ús hinne te sjen en it nijs te folgjen om te witten wat in leafdeleaze opfieding faak fan gefolgen hat. In protte bern komme psychysk skeind út sokke situaasjes wei en bedarje faak yn de jeugdsoarch of noch slimmer yn it kriminele sirkwy. Wy hawwe net fergees in aparte minister krigen dy’t him û.o. dwaande hâldt mei dizze jonges en famkes.

Werom nei Kullervo. Hy wurdt yn it doarp fan omke Untamo oan it wurk set, mar alle taken dy’t er kriget, mislearje. Untamo is der glêd mei oan en om’t er syn omkesizzer beskôget as hannelswaar, ferkeapet er him foar wat âld izer oan de smid Ilmarinen (dy’t ek de sampo makke hat).

Minskûnweardich, fine wy. Gelokkich dat de slavernij al yn 1863 ôfskaft is. Oant wy bylden sjogge fan útrûpele Sinezen, dy’t achttjin oeren per dei as slaaf yn stienfabriken wurkje. Of hearre fan bernsoldaten yn Afrika. Of konfrontearre wurde mei seksslavernij.
Wurdt de skiednis fan it minskdom net bepaald troch macht en jildingstwang?

Werom nei Kullervo. Hy kriget fan de moaie smidsfrou de taak om hoeder oer har fee te wêzen. It liket derop dat se foar Kullervo in soarchsume mem is, want se bakt in bôle foar him. Mar hâld har yn de gaten, want har hert is sa hurd as in stien. En frouwespot boarret troch it fel fan it slachtoffer hinne oant yn syn hert. Stiennen binne oeral te finen, dy hoege earst net op it ambyld fan Ilmarinen smeid te wurden.

As de sinne op it heechste punt is en it fee leit rêstich te wjerkôgjen, hellet Kullervo de bôle  en syn mes foar it ljocht. Dat mes is it iennige oantinken dat er noch oerholden hat fan syn âlderlik hûs. It is it mes fan syn heit. As Kullervo it yn de bôle set, wurdt syn âlderlik hûs op ‘e nij ferneatige, diskear troch de spot fan de frou fan Ilmarinen.
Wurdt de skiednis fan it minskdom net bepaald troch jildingstwang mei spot as ien fan de wapens?

En dan glydt ús each nei it skilderij fan Gallen Kallela. Dêr stiet Kullervo, mei yn de rjochterfûst it brutsen mes fan syn heit en de linkerfûst omheech. In byld mei op ‘e lippen de skreau om rjocht foar syn ûngelokkich libben en wraak foar wat de narjende frou fan Ilmarinen him oandien hat.
Hawwe de Finske foarfaars yn dit helde-epos al net werjûn dat de gong fan de skiednis bepaald wurdt troch wraak as utering fan in skeind rjochtsgefoel?

It skilderij ‘De flok fan Kullervo’ is boppe it epos sels útgroeid ta it symboal fan it Finske rjochtsgefoel. Nei’t Finlân ieuwenlang in part fan Sweden west hat en letter fan Ruslân, fochten de Finnen har yn it begjin fan de tweintichste ieu frij. Kullervo is foar harren it symboal fan it ferset tsjin ûnrjocht wurden.

En de leafde? It epos fertelt fierder oer wraak, eros as de sinlike leafde, ûngelok en úteinlik oer de dea. Kullervo lit him yn de punt fan syn swurd sakje oant it syn lege hert berikt.
En dochs… Kullervo is my op de iene of oare manier sympatyk. Omdat er in part fan mysels is?

9. Sjonge
Liet fan de bernestim: 3

As it libben leafde mist,
kin it bern gjin wize hâlde,
skril is ’t lûd as fan in bist,
’t wraakliet is foar âlde wrâlden.
Op ‘e grins, net mear te kearen,
klinkt syn skreau, wanhopich bearen.

10. Lêze
1. Samuël 1, 1-8

11. Sjonge
Liet fan Hanna: 1 en 2
Wize: Liet 440 en liet 334 út it Lieteboek foar de tsjerken

Liet 440
Yn Silo wie it heil te finen,
Elkana’s folk bea dêr elk jier,
syn Hanna kaam mei it ferline:
gjin kroast, it libben foel har swier,
omdat Peninna mei tsien bern
har narre om net oan te sjen.

Liet 334
Heare God, myn sielsfertriet
skriem ik út mei hjitte triennen,
no’t it libben leechte biedt,
mei ik jo genede winne.
As Jo my in jonkje jouwe,
sil ik it Jo tafertrouwe.

12. Ferkundiging 2

Al wer in ferhaal oer in frou en in jonge. Of better sein oer twa froulju en in jonkje. No net út it Finske helde-epos de Kalevala, mar út ‘e joadske ferbûnsboeken; miskien kinne wy ek sizze: de joadske leafdesboeken. Want yn dy boeken steane ferhalen oer de leafde, it leafdesferbûn tusken God en syn folk en it leafdesferbûn fan minsken, foaral it houliksferbûn tusken man en frou.

Elkana, in man fan gewicht, hat keazen foar twa froulju. Earst foar Hanna. It kin net oars sein wurde dat it mei de leafde wol goed siet tusken harren. Yn Silo spriek Elkana him dêr ek oer út: ‘Bin ik foar dy net mear as tsien soannen?’
Mar de leafdesdied hie gjin resultaat. Yn de skoat fan Hanna groeide gjin frucht út ta in soan dy’t it geslacht fan Elkana fuortsette koe. Want lit ús de wearde fan bern yn dy tiid mar by de namme neame: sy hiene de funksje fan libbensfersekering foar de âlden en de fersekering fan kontinuïteit: fan geslacht op geslacht.
En de leafde? Dêr krije wy it daliks noch oer.

Se sieten alle jierren yn Silo om de tafel, Elkana en syn húshâlding. En dat hold net mei in pear bern op ‘Peninna en al har soannen en dochters’ stiet der. Chofny en Pinechas, dy’t as prysters foar de famylje it offer op it alter lein hiene, hawwe grif giisgobbe: ‘Elkana hat der by Peninna mear profyt fan as by Hanna.’ Want de beide soannen fan Ely wiene net fynbesnare. Mûle en hannen holden gjin rekken mei de hillige leafde, net dy fan de minsken en ek net dy fan God. Dat sille wy yn it tredde ferhaal noch tsjinkomme.

Peninna, de twadde frou fan Elkana, fan wa’t de skoat miskien wol mear as tsien kear opbloeid wie (Elkana: ‘Bin ik foar dy net mear as tsien soannen?’) fielde har yn Silo yn it ûnhillige selskip fan Chofny en Pinechas thús. Se seach mei glinsterjende eagen hoe’t fierwei it measte fleis op ‘e boarden oan har kant fan de tafel kaam te lizzen. Der gie mar ien poarsje nei Hanna. Matearje dy’t de tsienfâldige leafdesferhâlding foar har as belangrykste frou útkomme liet, sa woe se ha. De tsien figuerlike stiennen dy’t se ûnder de tafel op ‘e teannen fan Hanna falle liet, kamen hurd oan. Peninna ferjoech Hanna mei har feninich fergif. It wie foar Hanna altyd wer in ferjûne dei, dêr yn Silo.

Ien narjende stien fan de frou fan Ilmarinen foar Kullervo, de tamtearre jonge mei inkeld noch it mes fan syn heit as oantinken. Tsien stiennen fan Peninna foar Hanna, de earste frou fan Elkana mei inkeld in lege skoat. Dan bist wol in frjemdling yn Israel.

En sjoch noris nei de reaksjes. De grime fan Kullervo mei oprôle fûsten, skreauwend om wraak. En Hanna op ‘e knibbels mei de hannen gear yn de tabernakel: “Heare Almachtich, as Jo jo tsjinstfaam in jonkje jouwe, dan sil ik him foar syn hiele libben oan de Heare jaan.”

Leau mar dat de leafde fan Elkana en Hanna dêrnei sa yntins west hat dat dy nei de himel opriisd is. En mei hoefolle leafde is de lytse Samuël yn de earms nommen en yn de earste jierren fan syn libben opgroeid. Net te ferlykjen mei Kullervo.

13. Sjonge
Liet fan Hanna: 3 en 4

Liet 440
Yn Silo wurke Ely, pryster
mei each en ear troch sliep beheind.
Hy frege Hanna: ‘Frou, wat diest dêr,
praatsto yn ’t wyld as dronken feint?’
Hy hearde doe fan har gebed
en sei: ‘De Hear ferjit dy net.’

Liet 334
Heare God, hjir is myn soan,
berne nei myn skriemend bidden,
nimme Jo myn bern no oan,
Samuël giet út ús midden.
En hoewol’t it is mei pine,
lit ik him jo wegen fine.

14. Lêze
1 Samuël 4, 1-4

15. Sjonge
Liet fan de arke: 1 en 2
Wize: Liet 440 út it Lieteboek foar de tsjerken

Gods folk focht tsjin de Filistinen
en waard mei swurd en spear ferslein,
de âldsten lieten har ljocht skine:
de arke moast nei ’t striidterrein,
want mei de Hear heech op ‘e troan,
sa koene sy de fijân oan.

De arke kaam mei Ely’s soannen
op ’t slachfjild ûnder lûd jûchhei;
de fijân stie mei lege hannen,
no wie dy sterke God derby;
se fochten doe mei liuwemoed
dat Israel ferlear foargoed.

16. Ferkundiging 3

Is it ferhaal fan Chofny en Pinechas en de arke in befestiging fan de filosofy fan Peter Sloterdijk? De rin fan de skiednis dy’t bepaald wurdt troch eargefoel, jildingstwang en wraak? En as it de minske sels net slagget om de ear te beheljen, him jilde te litten en wraak te nimmen, dan hellet er it wurk fan syn hannen derby.

Dat wie yn de Kalevala de sampo, de magyske mole, smeid troch de smid Ilmarinen. Se hiene  him skonken oan it folk fan it Noarden, mar doe’t se seagen hoefolle lok de sampo brocht, woene se him werom ha. It waard fansels slaande deilis…. eargefoel, jildingstwang en wraakgefoelens. De sampo briek en foel yn see.

Chofny en Pinechas hellen it wurk fan Mozes’ hannen derby, de arke, makke yn de woestyn. De Israeliten beskôgen de arke as de troan fan God. Yn de striid tsjin de Filistinen lieten Chofny en Pinechas har meislepe troch it folk. Yn har ûnhillich byleauwe fierden se God op syn troan mei nei it slachfjild. As in soarte fan godlike kriichshear soe hy de ear fan it folk wol rêde en wraak nimme op ‘e Filistinen. Mar it rûn op ‘e kop ferkeard en it wurk fan Mozes’ hannen kaam yn hannen fan de fijân.

En yn ús eigen tiid? Wy ha net mear sa’n magyske sampo en wûnderlike arke. Mar wat ús tiid wol makke hat, binne troanen foar god Mammon yn de foarm fan hege jildtuorren fan Babel. En leau mar dat dêr de moles fan de macht draaie. Ut dy moles komme – om in pear produkten te neamen – de heechste rendeminten en bonussen, de fierstrikkende televyzjekanalen en de modernste wapens. En god Mammon sjocht op syn troan it slachfjild oer en glimket.

Ha wy no de hichte? Is dit de ein? Amen? It soe net bêst wêze!
Want sjoch, de frou fan Pinechas is swier en hoewol’t se sels by it boadskip fan har man syn dea it letterlik bestjert, bringt se in jonkje op ‘e wrâld. Syn namme is Ikabod, de eare is fuort út Israel. Dit liket net bêst! In jonkje sûnder âlders, mei in heal deminte pake Ely. Wat moat der fan him wurde? In twadde Kullervo?
Mar God lit him net sette op ‘e troan fan Peter Sloterdijk syn filosofy fan eare, jildingstwang en wraak. Want wêr’t in bern berne wurdt, is takomst: Samuël, Ikabod, David, Jezus… Ha God leaf boppe alles en dyn neiste as dysels.

En dosels? Bisto ek net berne? Wiest as bern sels ek gjin takomst? In Kullervo, Ikabod, Samuël… Neam dyn eigen namme. Wat is der fan dy wurden? Do makkest skiednis… fan de eare of fan de leafde?
Amen

17. Sjonge
Liet fan Ikabod
Wize: Liet 334 út it Lieteboek foar de tsjerken

Heare God, it duorret lang
foar’t Jo wer nei Silo komme;
ik bin oer ’t ferrin sa bang,
fan myn man ha ‘k neat fernommen;
swier falt my it lange dragen,
’t leit as stien my op ‘e mage.

Heare God, ik kin net mear,
no’t de deaden my oerfalle;
fuort is alle rom en ear,
‘k lis no del myn wurge holle;
Ikabod, myn leave jonge,
do silst fan de takomst sjonge.

18. Us Heit

Us Heit yn ‘e himel,
lit jo namme hillige wurde,
lit jo keninkryk komme,
lit jo wil dien wurde
op ierde likegoed as yn de himel.
Jou ús hjoed ús deistich brea
en ferjou ús ús skulden,
sa’t ek wy ús skuldners ferjûn hawwe;
en lit ús net yn fersiking komme,
mar ferlos ús fan ‘e kweade.
Want fan jo is it keninkryk
en de krêft
en de hearlikheid
oant yn ivichheid.
Amen

19. Sjonge
Ut fjoer en izer, soer en sâlt: 1, 2 en 3

Ut fjoer en izer, soer en sâlt,
sa fier as ljocht, sa ieuwenâld,
út alles komt in mins te wrâld
en wurdt wer hieltyd berne.
As izer yn flam en fjoer,
as sâlt en bitterswiet en soer,
as minske foar minske oer
sa wurde minsken berne.

As wetter dat in boarne wurdt,
de oar ta stille wink of wurd,
as nimmen wit hoe lyts en grut
sa wurde minsken berne,
as jûntiid en moarntiidsrea,
as hjir en dêr, as hjoed en ea,
as lea nêst in oare lea,
as hantaast nei ’t ferlerne.

As ljocht sa fier en âld en wiis,
út ierdeswart en himelgriis,
út wetter, toarst en fjoer en iis,
troch toarnen en troch hagen
gean minsken, fan tiid net wis,
troch libben fjoer dat binend is,
by leed, wille en gemis
mei minsken troch de dagen.

20. Seine

Nei’t wy ús eigen libben fierd ha,
om’t wy berne binne,
bern west ha
en skiednis meitsje,
geane wy ús libben wer yn
mei it each op ‘e takomst,
mei it hert iepen fan de leafde,
want…
de leafde fan God is mei ús
de frede fan Jezus, de Minskesoan rint mei ús op
en de ynspiraasje fan de Hillige Geast komt oer ús.
Amen